Het project ‘A Touch of the Universe’ van het Observatori Astronòmic van de Universitat de València (UV) heeft in de tweede fase unieke 3D-modellen gemaakt van superzware zwarte gaten, de Melkweg en het kosmische web, waarmee studenten en onderzoekers met een slecht gezichtsvermogen astronomische verschijnselen kunnen ontdekken.
Dit project stond onder leiding van Amelia Ortiz Gil, astrofysicus bij het Observatori Astronòmic UV, en wordt in de tweede fase verder ontwikkeld met nieuwe, “complexere en unieke” 3D-modellen.
Dankzij de financiering van het Europese NextGeneration-fonds heeft ‘A Touch of the Universe’, waaraan ook onderzoekers van het Instituto de Astrofísica de Andalucía en het Instituto de Física de Cantabria meewerken, nieuwe “unieke” 3D-modellen kunnen maken. “Het zijn veel complexere modellen die astronomische realiteiten weergeven die ingewikkelder en moeilijker uit te leggen zijn aan iedereen, of men nu blind is of niet”, aldus de astrofysica uit Valencia.
Met als eerste doel “concepten te illustreren en belangrijke objecten in de astronomie te tonen”, stelt de Universiteit van Valencia indrukwekkende modellen voor, zoals de Be-ster, “een bijzondere, zeer massieve, zeer hete, zeer jonge ster” met emissielijnen in zijn spectrum die zeer snel ronddraait, waardoor hij een merkwaardige langwerpige vorm heeft; of de Melkweg die, zoals Amelia Ortiz heeft betoogd, “we niet kunnen zien omdat hij zo groot is dat hij niet door een satelliet kan worden gefotografeerd”.
Aan de hand van de gegevens van de Europese astrometrie-missie Gaia is het echter mogelijk om een nauwkeurig en betrouwbaar beeld van de melkweg te krijgen, dat nu in 3D is afgedrukt en volledig tastbaar is: van de centrale kern tot de balk van sterren en gas waaruit twee hoofdspiraalarmen voortkomen die weer aanleiding geven tot andere secundaire armen.
“We kunnen dit allemaal vertellen, we kunnen het zien, maar als we het ook kunnen aanraken, is dat nog veel beter, nietwaar?”, merkt Ortiz op, die ook het belang benadrukt van het materiaal dat wordt gebruikt voor driedimensionaal printen, namelijk poeder, omdat het een “organische en duurzame” ervaring biedt, in tegenstelling tot materialen die zijn samengesteld uit andere kunststoffen of harsen.
De informatie die is verkregen via gegevens van telescopen, zoals de Hubble, heeft de creatie van de vorige modellen mogelijk gemaakt, evenals die van de lokale groep sterrenstelsels waarin de Melkweg zich bevindt, waardoor we kunnen zien “hoe onze buren eruitzien”; zelfs een model van het lokale universum dat miljarden lichtjaren omvat en waarin “we kunnen zien waar de grote superclusters van sterrenstelsels zich bevinden, groeperingen van duizenden sterrenstelsels in het universum, en hoe ze zijn verdeeld in filamenten van donkere materie en gas”: dit is het kosmische web.
Dit project, dat is opgezet in de Aula del Cel van de Universiteit van Valencia, ontstond in 2007 om deel te nemen aan het Internationale Jaar van de Astronomie (2009) met een planetariumprogramma voor blinden en slechtzienden, dat in de loop van de tijd is uitgegroeid tot een tweede onderzoeksfase in 2023.
“We zijn begonnen met het organiseren van activiteiten voor 2009 op basis van eerdere ervaringen, zoals die van Sebastián Musso in Argentinië. We hebben een programma voor blinden en slechtzienden opgezet dat met groot succes in het Hemisfèric in Valencia in première ging”, aldus de hoofdonderzoeker van het project. Daarna kwam de maan, “een belangrijk referentiepunt voor de geschiedenis van de mensheid”, aldus de onderzoeker, en ten slotte de vier rotsachtige planeten: Mercurius, Venus, de aarde en Mars.
Zo ontstond dit solidaire onderzoeksproject dat het heelal toegankelijk maakte voor blinden en slechtzienden door middel van de productie van astrokits, die naast de bollen ook een boek over de maan en afbeeldingen van NASA bevatten, allemaal in tactiel materiaal. Het project werd uitgevoerd met de steun van het Bureau voor Astronomie voor Ontwikkeling van de Internationale Astronomische Unie.
De hemel is een schat die aan alle mensen toebehoort
Deze kits werden over de hele wereld verspreid naar landen in Amerika, Afrika en Azië, zodat ze toegankelijk waren voor kinderen met weinig middelen. “Het is heel spannend om te zien hoe enthousiast ze de modellen en de bijbehorende uitleg ontvangen, en tegelijkertijd besef je hoezeer hun ideeën verkeerd zijn. Een kind dat bijvoorbeeld blind geboren is en alleen weet dat de maan bestaat omdat er tactiele boeken zijn, denkt uiteindelijk dat die plat is. Maar wanneer het voor het eerst een bol aanraakt, beseft het dat dat niet zo is, maar dat die volume heeft, en het is heel mooi om die reactie te zien”, herinnert Amelia Ortiz zich.
Een van de belangrijkste redenen voor het belang van een project als ‘A Touch of the Universe’ is “astronomie ook toegankelijk maken voor blinde mensen, die kunnen aanraken wat ze niet in beelden kunnen waarnemen”. Maar zoals Ortiz erkent, is er nog een andere reden: “We willen dat de mensen die zich professioneel met wetenschap bezighouden zo divers mogelijk zijn, want diversiteit is rijkdom”.
UVdiscapacidad, de afdeling voor de integratie van mensen met een handicap van de Universiteit van Valencia, is dan ook altijd bij dit project betrokken geweest.
Volgens Amelia Ortiz “is de hemel een schat die toebehoort aan alle mensen die op aarde leven en daarom hebben wij die hem bestuderen de plicht om hem toegankelijk te maken, uit te leggen, zodat niemand achterblijft en iedereen die dat wil, kan leren en genieten van het universum, net zoals wij astronomen dat doen”.
